Ик кечын мыят ожнысек моктымо Торъял пазарыш лектым. Кандаш шагат эр. Торарак ял гыч але калык толеда веле. Эркын-эркын пазар й¢кланаш т¢‰але. Теве иктаж лучко комдым ¢мбаланже орален, ик марий пазар покшеке толын шогале. Рат дене шындылын, кугу й¢кшº дене «Вот тиде комдо гын комдо!» – м¢гыралтен колтыш. Суртышто комдыжо ш¢кшемме нерген шарналтыш да ик марий ончаш миен шогале. Кум ¢згар иканаште озажым муо.
Ч¢ксола марий ка‰га кугу капан ушкалжым ме‰ге воктене йолыштен шогалтенат, пазар мучко вольыкшым шудал коштеш: «Ия вольык, пире логарлык! Ке‰еж мучко ¢шкыжым ш¢дырен кошто. Ынде ала коштын, ала уке. Миллионат кум ш¢дыланат пуэн колтем ыле». Иктылан тыге ойла, вара весылан вуйшияш кая. Е‰же тудым ала колыштеш, ала уке. «Туге ла, туге ла», - пелештат да налшым ва‰ат.
Кугу чапле тунам вес марий в¢ден тольо. Тыманмеш саде туна йыр налаш шонышо-влак шы‰-шы‰ погынен шогальыч. Водарым кучат, ниялткалат, кº гын акымат йодаш л¢деш. Таза суас умбачынак саде мариетлан «Минярлан пуит?!» - манын, налаш ва‰ыше-шамычым ш¢калын, ше‰ын пурыш.
– Миллионат куд ш¢дº, – манеш марий. Суас тунатым ше‰гечат-ончычат, ¢лычат-к¢шычат ончыш нале.
– Миллион вич шиди, – пелештен шындыш.
– Миллион куд ш¢дº! – ок чакне.
– Миллион вич шиди, – та‰ шога суас.
Саде-шамычет мутыштым йол тошкалме дене пе‰гыдемдаш т¢‰альыч.
– Миллион куд ш¢дº, – ¢чаша марий, пурла йолжо дене кылме мландым топ тошкалеш.
– Миллион вич шиди да ик пеллитр! – кычкырал шындыш суас, вуйысо упшыжым мланде ¢мбак шолен колтыш. Марийлан тиде моткоч келшыш. Кидым лоч перен, икте-весым «ондален» кертмылан куанен, кевыт ше‰гек каен йомыч.
Игече й¢штº. Й¢штеш чевергыше неран вате-шамыч нерыштым шупшыл колтат, коклан йолыштым колт-колт пералтат.
– Вот тиде комдо гын комдо! – комдо ужалыше мариетын й¢кшº адак пазар мучко к¢дыртыш. Тудын сату койын шагалемеш. Ужален кертдыме-шамычше кºранен ончат.
Изирак капан, лопкарак ш¢рган вес марият ушкалым в¢ден тольо. Вольыкшо чапле, пунжо выльгыжеш. Шуко ышт вучыкто, ушкал воктек чумыргаш т¢‰альыч.
– Мыняр презан?
– Кумыт.
– Молан ужалет?
– Кокытым ончаш ¢нар ок сите.
– Презым кунам ышта?
– Январьыште.
– Мынярым йодат?
– Миллион кандаш ш¢дым.
Ты акым колын, «Ой, пеш шерге», – кора‰ каят. Вольык шукеме. ™шкыжшº, ушкалже, тунаже, презыже, молан тиде чара верыш конденыт гын, манын шонен, кылме мландым кы‰ да ко‰ тавен шогат. Кылден пыштыме тага шонымыж дене пеш карынеже да, й¢кшº гына уке, корнешак пытарен.
Комдо оза сатужым оксала вашталтенат, о‰ым кадыртен, молым «Теве кузе к¢леш!» койдарышыла, пазар гыч лектын ошкыльо.
Саде Ч¢ксола мариет пазар мучко шке ушкалжым чылалан вурсен пытаренат, налаш толшым ва‰ен шога.
Пазар гын пазар, чыла шке шотшо дене кая.
Лу шагатланак кº ушкалжым, кºжº казажым, шорыкшым в¢далтен, шулыка‰ын, мº‰геш тарванышт. «Пазар ак пеш шулдо, лучо ш¢шкыл кочкам» маншыла койыт.
Лач изи капан марийын январьыште лийшаш ушкалже гына, калык шагалеммым шижын, воктенже шогышо ¢‰ышº ¢шкыж ¢мбак чулымын тºрштылаш т¢‰але…
1996 ий.